Εισήγηση για τα Άτομα Με Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ)  – Δρ. Βασίλειος Δημητριάδης

Εισαγωγή

Ορισμός και διάκριση

Τα άτομα με ειδικές ανάγκες ή τα άτομα με αναπηρίες ,όπως συνηθίζεται να αναφέρονται τα τελευταία χρόνια και σύμφωνα πάντα με τον ορισμό του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης θεωρούνται: «όλα εκείνα τα άτομα που εμφανίζουν σοβαρή ανεπάρκεια ή μειονεξία, που οφείλεται σε σωματική, διανοητική ή ψυχική βλάβη, η οποία αποκλείει την εκτέλεση δραστηριότητας ή λειτουργίας η οποία θεωρείται κανονική για έναν άνθρωπο».

            Σύμφωνα με την EU-SILC survey του 2016 τα άτομα με αναπηρία που ζουν στην Ευρώπη αγγίζουν τα 100 εκατομμύρια άτομα, με το ένα εκατομμύριο από αυτά να ζουν σε κάποιας μορφής ιδρύματα, όπως αναφέρεται στη σελίδα του European Disability Forum. Είναι οι λεγόμενοι “αόρατοι πολίτες”.

Όσον αφορά το θέμα των διακρίσεων, πάντα με έρευνα του Eurobarometer της Ευρωπαϊκής ένωσης που δημοσιεύθηκε στις 23 Οκτωβρίου το 2019, το 44% των πολιτών κάνει διάκριση στα άτομα με αναπηρία, όταν το ποσοστό αυτό πέφτει στο 35% στα θέματα φύλου. Αν συνυπολογίσουμε την πολλαπλή διάκριση που υφίσταται ένα άτομο και με άλλα χαρακτηριστικά διάκρισης (πχ. ανάπηρη γυναίκα διαφορετικού θρησκεύματος και ομοφυλόφιλη Ρομά), αντιλαμβανόμαστε εύκολα το μέγεθος του προβλήματος.

Υγεία, αποκατάσταση, εργασία, μόρφωση, κοινωνικό και δομημένο περιβάλλον:

Στον τομέα αυτό, οι υπηρεσίες αποκατάστασης αλλά και για τα ΑΜΕΑ γενικότερα στην Ελλάδα, είναι ελλιπείς, υπολειτουργούν και διοικητικά δρουν ως χώροι αποκατάστασης αναξιοπαθούντων πολιτικών, υποβαθμίζοντας τον θεσμό και τις λειτουργίες τους εξαιτίας της αδιαφορίας της πολιτείας, ο οποία αντί να δει με σύγχρονους κοινωνικούς και οικονομικούς όρους την αποκατάσταση και την ένταξη ή επανένταξη των αναπήρων στην κοινωνία και την εργασία, εθελοτυφλεί, διαιωνίζοντας έτσι μία σαθρή και απαράδεκτη κατάσταση που δεν οδηγεί πουθενά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι το γεγονός ό,τι το αρμόδιο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης δεν διατηρεί στοιχεία για το μέγεθος, την κατηγοριοποίηση και την καταγραφή των αναπήρων στην Ελλάδα.

Φυσικά, όπως ήταν αναμενόμενο, στις υπόλοιπες προηγμένες κοινωνίες του εξωτερικού, οι υπηρεσίες αποκατάστασης και επανένταξης των αναπήρων λειτουργούν πλέον σύγχρονα με ότι αυτό προϋποθέτει από πλευράς νοσηλείας, εκπαίδευσης και ψυχολογικής και κοινωνικής στήριξης και όχι ως άσυλα ή ιδρύματα.

Στην Ελλάδα ο ιδιωτικός τομέας περιορίζεται σε λίγα μεγάλα ιδιωτικά νοσοκομεία τα οποία όμως δεν λειτουργούν αποκλειστικά και μόνο ως νοσοκομεία αποκατάστασης, παρέχοντας τις όποιες εξειδικευμένες υπηρεσίες τους μόνο σε επίπεδο κλινικών και δεύτερον σε μερικά ιδιωτικά κέντρα αποκατάστασης ημερήσιας φροντίδας και παροχής υπηρεσιών και ελάχιστα κλειστής υποτυπώδους νοσηλείας και αποκατάστασης.

Είναι προφανής και έκδηλη η έλλειψη αντίστοιχων μονάδων, με αυτές του υπόλοιπου «πολιτισμένου» κόσμου, οι οποίες λειτουργούν σε δημοτικό ή περιφερειακό επίπεδο για την αντιμετώπιση των περιστατικών ή την μετέπειτα υποστήριξη του αναπήρου ατόμου και οι οποίες παρέχουν όσο το δυνατόν ποιοτικότερες υπηρεσίες.

Η ελλιπής ή κακή αποκατάσταση έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή οικονομική αιμορραγία που προκύπτει από την περιθωριοποίηση του ατόμου με αναπηρία, το οποίο έχοντας ανυπέρβλητα προβλήματα υγείας και αυτοεξυπηρέτησης δεν μπορεί να συμμετέχει στην κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας του, δεσμεύοντας όχι μόνο οικονομικούς πόρους αλλά και ένα ολόκληρο οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο είναι αναγκασμένο να φροντίζει το μη αυτοεξυπηρετούμενο άτομο.

Σε περιπτώσεις που η αποκατάσταση του αναπήρου έχει γίνει σε εξειδικευμένα και πλήρως εξοπλισμένα κέντρα του εξωτερικού μπορεί να μην υπάρχει το προαναφερθέν πρόβλημα αλλά και πάλι, οι οικονομικοί πόροι που απαιτούνται για το διάστημα της νοσηλείας θα μπορούσαν να διατεθούν για τη δημιουργία ανάλογων κέντρων στην Ελλάδα, των οποίων η απόσβεση θα γινόταν σε σύντομο χρονικό διάστημα αποτρέποντας έτσι την προαναφερόμενη οικονομική αιμορραγία κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης ή μετά από αυτή και επιτρέποντας στο αποκατασταθέν άτομο να συμμετέχει όσον το δυνατόν καλύτερα και ταχύτερα στα κοινωνικά δρώμενα, εγκαταλείποντας το κοινωνικό περιθώριο.

Το πρόβλημα της ελλιπούς αποκατάστασης προκύπτει από τον τρόπο λειτουργίας των ήδη υπαρχόντων υπηρεσιών και την έλλειψη κέντρων και νοσοκομείων αποκατάστασης στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλες λίστες αναμονής και κακής ποιότητας υπηρεσιών ορισμένων εκ των ήδη υπαρχόντων. Το πρόβλημα επιτείνεται και από το μεγάλο αριθμό μεταναστών και των ατυχημάτων και αναπηριών που παθαίνουν εξαιτίας των άσχημων συνθηκών εργασίας και διαβίωσής τους και οι οποίοι είναι κατά βάση συγκεντρωμένοι στα αστικά κέντρα.

Επίσης, οι νόμοι για την υγεία και τα προεδρικά διατάγματα που προβλέπουν τη δημιουργία ουσιαστικών υποδομών και υπηρεσιών αποκατάστασης στην Ελλάδα και τις προδιαγραφές τους, είναι ανενεργοί χωρίς να υπάρχει προς το παρόν εύρεση ουσιαστικής και πραγματοποιήσιμης λύσης, λόγω έλλειψης πολιτικής πρωτοβουλίας από πλευράς του αρμόδιου Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αλλά και των υπολοίπων υπουργείων.

Παρά του ότι έχουν αναζητηθεί κατά καιρούς για επιστημονικές μελέτες στοιχεία από τα αρμόδια Υπουργεία, αυτά δεν ήταν σε θέση να τα δώσουν λόγω μη ύπαρξης τους.

Συγκεκριμένα, δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τον αριθμό των ατόμων που υφίστανται κάποια αποκατάσταση, τα μέρη που αυτή γίνεται, τα οικονομικά μεγέθη και στατιστικά στοιχεία για το μέσο χρόνο νοσηλείας και αποκατάστασης.

Τα μόνα επίσημα στοιχεία που έχουν βρεθεί είναι από το εξωτερικό και ελάχιστα για την Ελλάδα ή από την Ελλάδα. Αυτά ήταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οργανισμούς της Αμερικής, όπως και έρευνες ιδιωτών επαγγελματιών υπηρεσιών υγείας.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι:

• Αν οι υπάρχουσες δομές ανταποκρίνονται στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
• Αν θα πρέπει να αλλάξει όλο το νομοθετικό πλαίσιο που αφορά την διοίκηση, οργάνωση και δημιουργία υποδομών στην Ελλάδα.
• Γιατί από την ώρα που το κράτος έχει δημιουργήσει ή σκοπεύει να δημιουργήσει δομές και υπηρεσίες αποκατάστασης δεν τις στελεχώνει, αν όχι ανάλογα, έστω και υποτυπωδώς;
• Από την ώρα που ο οικονομικός παράγοντας είναι τόσο σημαντικός και η οικονομική δαπάνη από την αποκατάσταση στο εξωτερικό τόσο μεγάλη, λαμβάνοντας υπόψη επιπλέον τις τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που προκύπτουν μετά την απόκτηση μίας αναπηρίας γιατί δεν έχει υπάρξει η πρόνοια για τη δημιουργία αντίστοιχων μονάδων στην Ελλάδα, δεδομένου ότι η τεχνογνωσία μπορεί να εισαχθεί αντί οι ασθενείς να εξάγονται;
• Γιατί το αρμόδιο Υπουργείο δεν έχει όλα τα απαραίτητα στατιστικά στοιχεία που θα μπορούσαν να το οδηγήσουν σε σωστές οικονομοτεχνικές μελέτες;

Όλα αυτά θα μπορούσαν να απαντηθούν εάν γνωρίζαμε με ακρίβεια ποιοι ασχολούνται με το θέμα των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα σε επιστημονικό επίπεδο και ποιων συμβούλων η γνώμη έχει βαρύτητα, λαμβανομένου υπόψη του ό,τι οι περισσότερες αποφάσεις παίρνονται συνήθως «μεταξύ τυριού και αχλαδιού» και όχι από αρμόδιες επιτροπές με στελέχη εξειδικευμένα στην αποκατάσταση και στη δημιουργία, οργάνωση και λειτουργία δομών και υποδομών.

Συμπερασματικά, ο υψηλός αριθμός των τροχαίων ατυχημάτων (πάνω από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο) που είναι ο κύριος τροφοδότης χρηστών υγείας στις μονάδες αυτές, όπως και τα διάφορα νοσήματα και άλλου είδους ατυχήματα αλλά και η γήρανση του πληθυσμού, πρέπει να δημιουργηθούν μεγάλες μονάδες εντατικής αποκατάστασης κλειστής και ανοιχτής νοσηλείας με τη μορφή νοσοκομείου αποκατάστασης και με όλες τις αναγκαίες ειδικότητες, σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδος όπως αυτές ορίζονται από τις έδρες των Υ.Π.Ε. και οι ήδη υπάρχουσες στα νοσοκομεία να αντιμετωπίζουν μόνο την οξεία φάση των περιστατικών, ώστε και να αποδεσμεύονται κλίνες εξαλείφοντας τις λίστες αναμονής αλλά και τα νοσοκομεία να επιτελούν το έργο τους, στέλνοντας στα αρμόδια κέντρα τα περιστατικά που λιμνάζουν.

Τέλος, θα πρέπει να αλλάξει ο νόμος και τα προεδρικά διατάγματα που αφορούν τα άτομα με αναπηρία και η αξιολόγησή τους να γίνεται σύμφωνα με το υπάρχον διεθνές σύστημα, ώστε να ανταποκρίνεται στην παραπάνω πρόταση και να πάψουν να υπάρχουν ανούσιες υποδομές υγείας που παρέχουν ουσιαστικά υποστηρικτικές υπηρεσίες οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες μίας ευρωπαϊκής χώρας και των χρηστών τους.

Για να υπάρξει όμως αυτό, πρέπει πρώτα απ’ όλα να υπάρξει η πολιτική βούληση, η οποία θα δώσει το πρόσταγμα για την αναγκαία τεχνογνωσία και το ανθρώπινο δυναμικό και θα διεξάγει τις αναγκαίες οικονομοτεχνικές μελέτες. Μόνο έτσι θα υπάρξει μία σωστή λύση, κάτι που όμως φαίνεται ότι δεν είναι ορατό στο εγγύς μέλλον.

Εργαλεία:

Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι, ο Π.Ο.Υ. έχει καθορίσει ήδη από το 1976 το International Classification of Impairments, Disabilities, and Handicaps. A manual of classificationrelating to the consequences of disease. Published in accordance with resolution WHA29. 35 of the Twenty-ninth World Health Assembly, May 1976. Αυτός ο τόμος έχει εκδοθεί από το 1980 από τον συγκεκριμένο οργανισμό και βρίσκεται διαθέσιμος online.

Αξίζει επιπλέον να σχολιαστεί ότι, το υπουργείο υγείας, επί υπουργίας Αβραμόπουλου και υφυπουργίας Κωνσταντόπουλου, προχώρησε με διθυραμβικές φιέστες εκατομμυρίων στα Ζάππεια και όπου αλλού έβρισκε με την έκδοση (μεταξύ άλλων) ενός τόμου 367 σελίδων με τίτλο “Διεθνής Ταξινόμηση της λειτουργικότητας, της Αναπηρίας και της Υγείας”, βασισμένο πάνω στις προδιαγραφές που έθετε ο Π.Ο.Υ. το 2000-2001 για το θέμα αυτό (κάτωθι εικόνα), κάτι το οποίο έχει μείνει στα συρτάρια του υπουργείου (αν υπάρχει ακόμα) και στις βιβλιοθήκες μας, διότι χαλούσε το πελατειακό καθεστώς των επιτροπών που στελέχωναν μέχρι και γυναικολόγοι και των μετέπειτα ΚΕΠΑ. Φυσικά η ταξινόμηση και η λειτουργικότητα δεν αφορά μόνο στο ποσοστό αναπηρίας αλλά λαμβάνει υπόψη της και πολλούς επιμέρους παράγοντες.

Το “σχεδιάζοντας για όλους” που αφορά όλα τα υπουργεία όπως, περιβάλλοντος, μεταφορών, ναυτιλίας, κλπ, έχει συμπεριλάβει όλα τα απαραίτητα αναγκαία μέτρα και υποδομές, πάνω στα διεθνή πρότυπα, για την απρόσκοπτη συμμετοχή των ΑΜΕΑ στα κοινωνικά δρώμενα και την ίση συμμετοχή, κάτι το οποίο έχει μείνει στα χαρτιά εδώ και δεκαετίες.

Σήμερα πολύς λόγος γίνεται για την πανδημία και κανείς δεν ενδιαφέρεται να δει και τους ΑΜΕΑ, «τους αόρατους πολίτες» όπως λέγονται, που έχει εξετάσει ο Π.Ο.Υ.  Δυστυχώς δεν υπάρχει ίχνος αλληλεγγύης προς τους αδύναμους αυτής της κοινωνίας  ειδικά τώρα που ο καθένας προσπαθεί να σώσει μόνο τον εαυτό του από την πανδημία.

Συμπερασματικά:

Όπως καταλαβαίνετε το θέμα είναι μεγάλο αλλά όχι τόσο περίπλοκο γιατί στο μεγαλύτερο μέρος τους το έχουν λύσει τα περισσότερα από τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις λύσεις τους αρκεί να ακολουθήσουμε. Όλα είναι θέμα σχεδιασμού και πολιτικής βούλησης.

Τα εργαλεία υπάρχουν όπως ανέφερα και καθημερινά διαμορφώνονται νέα και βελτιώνονται τα παλιά.

Το European disability strategy 2010-2020, Employment, Social Affairs & Inclusion είναι γεγονός και κεντρική πολιτική της ΕΕ και δεν το βλέπει όποιος εθελοτυφλεί και μόνο.

Κι όπως αναφέρει ο Π.Ο.Υ. στη σελίδα του για την αναπηρία, “Around 15% of the global population – over a billion people – lives with some form of disability, of whom 2–4% experience significant difficulties in functioning. Many of these people require assistive technologies such as low-vision devices, wheelchairs or hearing aids. This number is expected to double to 2 billion by 2050.”

Επιγραμματικές Προτάσεις για τον προσυνεδριακό διάλογο

Το θέμα των ατόμων με αναπηρία χρήζει μία πολύ μεγαλύτερης διατομεακής μελέτης και έμπειρης συζήτησης και συντονισμού, από μία προκαταρκτική εισήγηση όπως η παρούσα και κατά την άποψή μου μια διευρωπαϊκή πολιτική, που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό στην υπόλοιπη Ευρώπη και πρέπει να ακολουθήσει και η Ελλάδα, χωρίς να χρειάζεται να στείλει ταξίδι τον Κολόμβο.

Πολύ επιγραμματικά και όχι πλήρως να πω, ότι πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές, αρχιτεκτονικές, ψηφιακές, υλικές (βοηθημάτων), έμψυχες (facilitators και προσωπικών βοηθών), έτσι ώστε να αρθούν οι διακρίσεις και να υπάρξει ισότιμη συμμετοχή σε όλους τους τομείς. Άλλωστε όσοι ασχολούνται με την πολιτική και παράγουν πολιτική γνωρίζουν ότι αυτό που παίζει ρόλο είναι το μυαλό και το σθένος και όχι οι αγώνες δρόμου μεταξύ τους.

Αν ο Stephen William Hawking είχε γεννηθεί στην Ελλάδα, θα είχε πεθάνει πολύ νέος σε ένα ίδρυμα.

            Κι αν ο Franklin Delano Roosevelt είχε γεννηθεί στην Ελλάδα, το πολύ να ήταν ένας δημόσιος υπάλληλος λαμβάνοντας το εξωιδρυματικό επίδομα.

            Δεν ξέρω αν χρειάζεται να πω περισσότερα…

Διεύθυνση για αλληλογραφία

Δρ. Βασίλειος Δημητριάδης

6934641890

v.dimitriadis@gmail.com