ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ

Γενικές σκέψεις με αφορμή τη συμμετοχή της ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ στις περιφερειακές εκλογές σε Δυτική και Κεντρική Μακεδονία με την υποστήριξη στα ψηφοδέλτια της Γεωργίας Ζεμπιλιάδου και του Χρήστου Παπαστεργίου.

Η χώρα αντιμετωπίζει, και θα αντιμετωπίσει ακόμη περισσότερα προβλήματα στο άμεσο μέλλον, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού της. Το δημογραφικό πρόβλημα παρουσιάζει ιδιαιτερότητες από τόπο σε τόπο και ανάλογες πρέπει να είναι οι πολιτικές αντιμετώπισής του. Σε όλες, ωστόσο, τις περιπτώσεις υπάρχουν κάποια κοινά σημεία, κάποιος κοινός παρανομαστής, στη διαχείρισή τους.  Ένα τέτοιο στοιχείο είναι ή οφείλει να είναι η κοινωνική πολιτική πολιτισμού σε μια περιοχή.

Η απουσία συγκροτημένης πολιτικής αντιμετώπισης των επιδράσεων της δημογραφικής μεταβολής του πληθυσμού της υπαίθρου από την Αθήνα, αποτελεί τον πρώτο ανασταλτικό παράγοντα στην άσκηση μιας οποιασδήποτε κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού. Έτσι δεν υφίστανται δυνατότητες για μια συνεκτική και επινοητική από τα κάτω κοινωνική πολιτική πολιτισμού στο πλαίσιο της λειτουργίας του σημερινού συστήματος αυτοδιοίκησης. Παρόλα αυτά είμαστε υποχρεωμένοι να παραβλέψουμε τούτες τις δυσκολίες και θα επιχειρήσουμε, στη συνέχεια, να αναδείξουμε κάποιες ελάχιστες δυνατότητες άσκησης κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού.

Για να μην υπάρξουν παρανοήσεις: η κοινωνική πολιτική πολιτισμού, σε επίπεδο πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης και περιφέρειας, δεν πρέπει να συγχέεται με την πολιτική πρόληψης και μέριμνας σε ζητήματα υγείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για την τρίτη ηλικία.

Οι πολιτικοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, επαγγελματίες και ερασιτέχνες, ευρίσκονται αντιμέτωποι με τον λαβύρινθο του νομοθετικού πλαισίου και θα πρέπει να επινοήσουν πράγματα ή να εγκαταλείψουν την κοινωνική πολιτική πολιτισμού οριστικά και αμετάκλητα. Στις σημερινές συνθήκες για να υπάρξει κάποια θετική κοινωνική πολιτική πολιτισμού έναντι της τρίτης ηλικίας, θα πρέπει οι υπηρεσίες και οι μηχανισμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης να αποκτήσουν “ευλυγισία” και “ευστροφία” απέναντι στην ακαμψία του συγκεντρωτικού κράτους. Πρέπει να μεταβληθούν σε “σκεπτόμενους οργανισμούς” για να μπορούν να παρακάμπτουν “αναίμακτα” εμπόδια και να εξοικονομούν χρόνο και πόρους.

Δεν λύνονται εύκολα και δε θα λυθούν σύντομα τα προβλήματα της ελληνικής γραφειοκρατίας, αλλά η επιτόπου δοκιμή μιας άλλης αντιμετώπισης των δημοσίων πραγμάτων θα ήταν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι αποκλείονται σχετικά νωρίς από τα κοινά και τη συμμετοχή τους σε αυτά. Από πρακτική πολιτική σκοπιά τούτο σημαίνει ότι οι νεότεροι αυτοδιοικητικοί πολιτικοί παίρνουν αποφάσεις ερήμην των ενδιαφερομένων και θιγομένων. Αποφασίζουν για “έργα”, δομές, για την αλλαγή τους, για την πορεία τους, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια συναίνεση και συμφωνία των θιγόμενων. Έχουμε κάποιο έλλειμμα δημοκρατικής νομιμοποίησης των αποφάσεων που αφορούν στη ζωή των ηλικιωμένων.

**

Σε μια πρώτη θεώρηση της όλης κατάστασης δύο πράγματα φαίνεται πως δύνανται να συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των “γηρατειών”:

α. Η συστηματική ενημέρωση της περιφέρειας για τα προβλήματα των γηραιότερων ανθρώπων της περιοχής και η επιμόρφωση και κατάρτιση των εκλεγμένων πολιτικών (δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων) στα σύγχρονα ζητήματα του γήρατος και στις αναγκαίες υπηρεσίες προς τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας.

2. Η δημιουργία αυτοδιοικητικών συμβουλευτικών οργάνων στους δήμους από ηλικιωμένους συμπολίτες και η σύνδεσή τους με την Περιφέρεια.

Εδώ σημαντική μπορεί να είναι η ενεργοποίηση των τοπικών μέσων ενημέρωσης με διάφορα κίνητρα από την πλευρά της Περιφέρειας για τη συστηματική και διαρκή ερευνητική και κριτική ενασχόληση με την κατάσταση της τρίτης ηλικίας στην επικράτεια της περιφέρειας. Στο πλαίσιο αυτής της ενισχυμένης τοπικής δημοσιότητα η περιφερειακή διοίκηση θα εξαναγκαστεί να αποδεικνύει διαρκώς με τις ενέργειες ότι αναλαμβάνει σοβαρά το ρόλο της ως τοπική κυβέρνηση. Και σε επίπεδο περιφέρειας ισχύει ο κανόνας ότι: μια κοινωνική πολιτική πολιτισμού για την τρίτη και τέταρτη ηλικία οφείλει να είναι ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ για να έχει αποτελέσματα.

Δεν μπορούν τα πάντα να ρυθμιστούν από το κεντρικό κράτος (μέσω της νομοθεσίας και των χρηματοδοτήσεων) και αυτό διότι η ζωή των ανθρώπων τρίτης και τέταρτης ηλικίας διαφοροποιείται σε τόσο μεγάλο βαθμό, από τόπο σε τόπο, από κοινωνική ομάδα σε κοινωνική ομάδα, που δεν μπορεί να καλυφθεί από μια γενικόλογη κεντρική πολιτική και ένα συγκεντρωτικό κεντρικό σχεδιασμό (αν υπάρχει αυτός στην περίπτωση της ελληνικής κρατικής μηχανής)

Στο πλαίσιο αυτό η Περιφέρεια μπορεί να βοηθήσει στην υπέρβαση των παραδοσιακών πρακτικών και των γραφειοκρατικών “μποτιλιαρισμάτων”, να βελτιώσει τις θεωρητικές βάσεις ανάλυσης των δημογραφικών-κοινωνικών προβλημάτων και να επανεκκινήσει όλο το δίκτυο των πόρων και των χρηματοδοτήσεων μέσω ενός λεπτομερούς σχεδίου για το συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής πράξεως και αποφάσεων.

Εδώ να σημειώσουμε ότι πολλά από τα παρεμβατικά χαρακτηριστικά στο επίπεδο της αυτοδιοικητικής πολιτικής, προκύπτουν από την διαφορετική κατάσταση και ανάγνωση των διαθέσιμων δεδομένων και όχι αποκλειστικά από τα διαφορετικά κομματικά προγράμματα. Πρωτίστως δηλαδή χρειαζόμαστε ακριβή, εκτεταμένα και αξιόπιστα δεδομένα. Η Περιφέρεια μπορεί να καταστεί ο τροφοδότης των δήμων και της κεντρικής κυβέρνησης με επαρκή και χρήσιμα δεδομένα από τη δημογραφική σφαίρα μιας περιοχής.

Η Περιφέρεια οφείλει να συγκροτήσει θεσμοθετημένα fora (εδώ μπορεί να συμβάλλει το τοπικό σύστημα πληροφόρησης, τοπικός τύπος, ραδιοτηλεοπτικά μέσα, μέσα κοινωνικής δικτύωσης), τα οποία θα λειτουργούν ως δημόσιοι χώροι για την ανάδειξη και θεματοποίηση όλων των αντικειμένων ενασχόλησης των ηλικιωμένων. Η πολιτική αυτή θα μπορέσει να στηριχτεί αφ΄ ενός στην αλλαγή νοοτροπίας των γερόντων που θα ξεφύγουν από το πελατειοκεντρικό σύστημα και αφετέρου θα ενισχυθεί από την εμφάνιση διάφορων radical professionals  στην (τοπική) επιστήμη και στην (τοπική) πολιτική.

**

Η Τοπική και Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση αισθάνονται από καιρό την πληθυσμιακή και δημογραφική πίεση, αλλά αδυνατούν, λόγω της εξάρτησή τους από το συγκεντρωτικό κράτος και το συντηρητισμό των τοπικών πολιτικών “ελίτ”, να αρθρώσουν μέσω της πολιτικής τους τα συμφέροντα των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας στην επαρχία και να εκθέσουν προς κρίση τις όποιες δυνατότητες παρέμβασης νομίζουν πως διαθέτουν.

Μια κοινωνική πολιτική πολιτισμού θέλει να συμβάλλει στην όσο το δυνατόν πιο ενεργητική και δημιουργική ζωή των ηλικιωμένων ανθρώπων. Αποσκοπεί στη βελτίωση της καθημερινότητας τους. Στο επίκεντρό της βρίσκεται ο/η πολίτης. Πρωταρχικός σκοπός μιας κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού είναι η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των ηλικιωμένων.

Τα κοινωνικά-πολιτιστικά προγράμματα δεν πρέπει να έχουν ως σκοπό τους το “γέμισμα” της ημέρας. Δεν είναι προγράμματα κοινωνικής μέριμνας, για παράδειγμα για την πρόληψη της ψυχικής και πνευματικής εξαθλίωσης σε τμήματα της τρίτης ηλικίας. Κύριος σκοπός κάθε κοινωνικο-πολιτιστικού προγράμματος οφείλει να είναι η διατήρηση της ικανότητας των ηλικιωμένων να διατηρούν ζωντανές τις κοινωνικές επαφές τους κυρίως, με τις νεότερες γενιές.

Η Περιφέρεια και οι δήμοι δημιουργώντας πραγματικά καινοτόμους θεσμούς, οφείλουν να ανοίγουν διαρκώς νέους δρόμους για τη δημιουργία νέων κοινωνικών και διαπροσωπικών δεσμών από τους ηλικιωμένους.

Η συναναστροφή και οι συναντήσεις με ανθρώπους πέρα από τον οικογενειακό περίγυρο, ο οποίος στενεύει διαρκώς με τα χρόνια, παρέχει στους ηλικιωμένους τη δυνατότητα συγκρίσεων με άλλους και γίνονται πιο αντικειμενικοί στις κρίσεις για την δική τους κατάσταση: αποφεύγουν έτσι συναισθήματα αυτολύπησης, γκρίνιας, κατάθλιψης…

Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας θα πρέπει να μάθουν να αρχίζουν και σε αυτό μπορεί να είναι επιβοηθητική μια δυναμική κοινωνική πολιτική πολιτισμού από τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σύμφωνα και με τη ρήση του φιλοσόφου Μάρτιν Μπούμπερ, αυτή η γνώση του να μπορούν οι άνθρωποι να αρχίζουν ξανά και ξανά είναι μια ευκαιρία για ποιοτική καθημερινότητα και στην τρίτη ηλικία  : “Το να είσαι ηλικιωμένος είναι ένα υπέροχο πράγμα, όταν δεν έχεις ξεμάθει, τι πάει να πει αρχίζω”. (Σε δική μου ελεύθερη απόδοση από τα γερμανικά).

**

Η ενεργητική ζωή των ηλικιωμένων είναι προϋπόθεση κάθε βελτίωσης της καθημερινότητάς τους. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντική είναι:

α. η συμμετοχή σε πολιτιστικές και κοινωνικές δράσεις, σε δίκτυα εθελοντών, σε τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους. Η Περιφέρεια οφείλει να έχει την εποπτεία αυτών των οργανώσεων, να τις διασυνδέει μέσω δικτύων, τοπικά και υπερτοπικά. Επειδή οι ηλικιωμένοι έχουν διαφορετική προέλευση, τοπική, κοινωνική, μορφωτική κάθε πολιτική για την τρίτη ηλικία θα πρέπει να προσαρμόζεται σε αυτά τα δεδομένα για να μπορεί να ανταποκριθεί. Εδώ οι αυτοδιοικητικοί παράγοντες, δήμοι και περιφέρεια, θα πρέπει να έχουν σαφέστερη εικόνα.

Η φυσική κατάσταση των ηλικιωμένων και η ψυχική κατάστασή τους δηλαδή η υποκειμενική αίσθηση για την κατάσταση του εαυτού τους μπορεί να είναι κίνητρα για τη συμμετοχή τους σε πολιτιστικά γεγονότα, στη θέληση για μάθηση άλλων πραγμάτων και στη συμμετοχή σε αυτές τις διαδικασίες. Από την άλλη, όμως, αυτό το ίδιο κίνητρο της φυσιολογικής κατάστασης μπορεί να γίνει λόγος αποφυγής, αδιαφορίας και απομόνωσης από την πολιτιστική και κοινωνική δραστηριότητα της Τ.Α. και απαιτεί ειδικά προγράμματα κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού.

Στόχος μιας πολιτικής για την τρίτη ηλικία πρέπει να είναι η νοηματοδότηση μιας ζωής, η οποία εκτός της επαγγελματικής-εργασιακής καθημερινότητας έχει αρχίσει να φαντάζει ως κοινωνικά ανώφελη.

Αν κάποιος ηλικιωμένος/η θα ενδιαφερθεί για ένα πολιτιστικό μέσο (medium), το οποίο έως τη συνταξιοδότηση του δεν γνωρίζει, δεν εξαρτάται, τόσο από την ηλικία του, προχωρημένη ή μη, αλλά κυρίως από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η προσφορά, που εμφανίζεται ως εναλλακτική πρόταση από την τοπική πολιτική, τους πολιτιστικούς φορείς, τον κοινωνικό περίγυρο, την εκκλησία  κλπ.

Στο πλαίσιο ενός τέτοιου προσανατολισμού η Περιφέρεια οφείλει να διαθέτει σχέδιο και συγκεκριμένη πρακτική και να παροτρύνει με διάφορους τρόπους τους ηλικιωμένους για συμμετοχή:

α.1. – σε χορωδίες και χορευτικούς συλλόγους.

α.2. – σε ομάδες έρευνας της τοπικής ιστορίας και λαογραφίας.

α.3. – σε ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες και διατήρηση της ενεργητικής σχέσης με τον νεότερο πληθυσμό και τη συνεργασία μαζί του.

α.4. – σε συμμετοχή σε προγράμματα που έχουν οικονομικό κόστος και όπου η Περιφέρεια ή οι δήμοι ή και οι δύο μαζί θα αναλαμβάνουν το κόστος ή μέρος του για όσους ευρίσκονται στην κατηγορία της πενίας γήρατος.

α.5. – οργάνωση κατά τόπους και ανάλογα με τις υπάρχουσες θεσμοθετημένες συνθήκες άτυπα κοινωνικο-πολιτιστικές πρωτοβουλίες που θα περιλαμβάνουν στοχευμένα τους ηλικιωμένους (λέσχες ανάγνωσης για ηλικιωμένους, χορωδίες, επισκέψεις νέων κοινωνικών ακτιβιστών, σε συνεννόηση με τους συγγενείς, σε τακτά χρονικά διαστήματα, σε οικίες ηλικιωμένων , ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ, με συζητήσεις κλπ. μαγείρεμα, καφέ, γλυκό και ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΠΡΩΙΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ – ιδιαίτερα στα χωριά.

α.6. – συμμετοχή σε πρωινά ηλικιωμένων σε συνεργασία στα αστικά κέντρα με καφέ της πόλης (καφέ, γλυκό, συζήτηση κ.α.) χωρίς την παρεμβολή τρίτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με ιδιαίτερες τιμές εκείνη την ημέρα για τους ηλικιωμένους. Μια φορά την εβδομάδα, μια φορά τον μήνα… εξαρτάται. Περιφέρεια και δήμοι μπορούν να αναλάβουν την προώθηση της ιδέας, τις δεσμεύσεις απέναντι στον επαγγελματικό κόσμο, την πιο άνετη μετακίνηση των ενδιαφερομένων κ.ο.κ.

α.7. – σε διεξαγωγή λογοτεχνικών βραδιών από ηλικιωμένους για ηλικιωμένους με τη συμμετοχή νέων συμπολιτών τους.

α.8. – στην οργάνωση απογευματινών ή βραδινών συναντήσεων ηλικιωμένων με ενδιαφέρον και γνώσεις σε ζητήματα εργοχείρου, τεχνουργημάτων κλπ. και συμμετοχή νέων ανθρώπων, π.χ. φοιτητών από την Φλώρινα και σε συνεργασία/συνεννόηση με τη Σχολή Καλών Τεχνών και το τμήμα διακόσμησης και σχεδίου.

α.9,. – σε τακτική οργάνωση ταξιδιών εντός περιφερείας, κυρίως τη χειμερινή περίοδο,  από μέλη συλλόγων, ομάδες καφέ κ.α., υπό την οργάνωση και τον συντονισμό της Τ.Α. και την εποπτεία της Περιφέρειας (πρακτική ενεργητικής δικτύωσης δραστηριοτήτων). Στόχος η γνωριμία και η απόκτηση συνείδησης της Περιφέρειας, ως κοινού τόπου, κοινή ευρύτερη πατρίδα των Δυτικομακεδόνων.

α.10. –σε μια πολιτική πολιτισμού για τους ηλικιωμένους που θα αποφεύγει τους  κινδύνους της απομόνωσης τους από τις άλλες πληθυσμιακές ομάδες. Η συμμετοχή τους στη διαμόρφωση διαφόρων προγραμμάτων από φορείς πολιτιστικούς μπορεί να είναι ενεργή, π.χ. να προτείνουν προς το ΔΗΠΕΘΕ ομάδες ηλικιωμένων συγκεκριμένα έργα προτίμησης για παρουσίαση από την σκηνή του θεάτρου. Με την ευκαιρία: οι ηλικιωμένοι (φυσικά, όχι μόνο αυτοί) θα πρέπει να ενσωματωθούν γενικότερα σε ένα πλαίσιο θεατρικής παιδείας και ενασχόλησης.

α.11. –  σε διάφορα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού, όπως η ειδική πολιτική και ειδική κάρτα για τους ηλικιωμένους για πρόσβαση στα μουσεία της περιοχής. Πέραν τούτου κάποιοι ηλικιωμένοι/ηλικιωμένες δύνανται να λειτουργήσουν ως ξεναγοί σε διάφορους τόπους ενδιαφέροντος: δάσος, φύση, μουσεία, οινοποιία κ.α. (σε συνεννόηση και συντονισμό με την περιφέρεια (μπορεί να φροντίζει, μεταξύ άλλων, για την κατάρτιση και επιμόρφωσή τους), τοπικούς φορείς (κυνηγετικός σύλλογος, φυσιολατρικός σύλλογος, πολιτιστικός σύλλογος κ.ο.κ.) και, φυσικά, τους επιχειρηματίες ιδιώτες.

**

Τα αποτελέσματα μιας συστηματικής κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού είναι σημαντικά για την καθημερινότητα των ηλικιωμένων και όλης της κοινωνίας, διότι ενισχύεται:

α.1. – η δημιουργική αυτοπραγμάτωση που πολλές φορές μετατρέπεται σε ευκαιρία ζωής ( οι περισσότεροι άνθρωποι επαγγελματικά-βιοποριστικά ασχολούνται με επαγγέλματα που δεν ανταποκρίνονται στις επιθυμίες τους. Ένα πρόγραμμα κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού για τους ηλικιωμένους μπορεί να αποτελέσει την απαρχή για μια νέα δραστηριότητα των ανθρώπων, π.χ. στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας μέσω της ζωγραφικής και μέσω προγραμμάτων σε άμεση σχέση και με αξιοποίηση της Σχολής Καλών Τεχνών.

α.2. – η διαδικασία υπέρβασης της μοναξιάς και των καταθλίψεων και η επιμήκυνση της διαδικασίας γήρανσης. α.3. – η κριτική στάση απέναντι στις νέες νοοτροπίες που επιβάλλουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), μέσω των οποίων οι νεότεροι μετατρέπουν σε καρικατούρα την προηγούμενη ζωή του ηλικιωμένου/ης, στον εξευτελισμό του/της και στην απαξίωσή του/της μέσω της χρησιμοποίησης των ηλικιωμένων ως αντικείμενα “σκηνοθέτησης” και μετατροπή τους σε μια καρικατουρίστικη φιγούρα για χάρη των likes σε  ένα κοινωνικό μέσο δικτύωσης. Εδώ η Περιφέρεια μπορεί να αναπτύξει ένα ολόκληρο σχέδιο με την εμπλοκή νέων ανθρώπων για τον “ ψηφιακό αλφαβητισμό” των ηλικιωμένων. Πρόκειται επίσης για μια ακόμη περίπτωση όπου νεότεροι άνθρωποι θα αποκαταστήσουν τη σχέση τους με την τρίτη ηλικία, θα δώσουν νόημα στην καθημερινότητά τους και, γιατί όχι, μερικοί σε βάθος χρόνου θα μπορέσουν να ασχοληθούν επαγγελματικά με τούτη την “παιδαγωγική” σχέση νέων και ηλικιωμένων.

**

Όλα τα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής πολιτισμού για τους πιο ηλικιωμένους συμπολίτες μας θα πρέπει να καταλήγουν στην συνολική αντίληψη μιας δημοκρατικής πολιτικής πολιτισμού και να μην διακατέχονται από την προκατάληψη, ότι οι ηλικιωμένοι δεν μπορούν πλέον να ενσωματωθούν στην κοινωνική, δημόσια και πολιτική ζωή ενός τόπου.

Αρχίζουμε από την διπλανή πόρτα και βάζουμε όλη την τοπική κοινωνία σε κίνηση…

Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι οργανωτικός γραμματέας της ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ( www.sopro.gr )