Το έγκλημα με τα αρχαία της Θεσσαλονίκης και η τοξική υπόνοια της διαφθοράς

Παρακολουθώντας τη δημόσια συζήτηση για “τα αρχαία της Βενιζέλου” – η αλήθεια είναι ότι τα νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ωθούν όχι τόσο στη διάδοση μιας κάποιας αντιπαράθεσης θέσεων, όσο εντείνουν την αλληλοσυμπλήρωση και αλληλοεξουδετέρωση των διασταυρούμενων επιχειρημάτων στη συζήτηση για τα “υπέρ” ή “κατά” της διαδικασίας απομάκρυνσης-επαναφοράς των ευρημάτων – ο νους του “Θεσσαλονικιού/κιάς”, αλλά και εκείνος των υπολοίπων πολιτών της χώρας, κατευθύνεται προς το (δυστυχώς) αυτονόητο: “μίζα”. Υπό τη συγκεκριμένη λέξη συνοψίζονται και σε αυτή την περίπτωση όλοι οι φόβοι και οι υπόνοιες για διαφθορά, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο, ακόμη περισσότερο, την καχυποψία σε ένα, ούτως ή άλλως, άκρως τοξικό πολιτικό περιβάλλον.

Ως τόσο, κάθε φορά, που προσπαθούμε να περιγράψουμε την πολιτική και κοινωνική μας πραγματικότητα με τον όρο διαφθορά δυσκολευόμαστε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τούτη η δυσκολία δεν αφορά μόνο τους απλούς πολίτες, αλλά και τους ειδικούς επιστήμονες και τους πολιτικούς, οι οποίοι ασχολούνται με παρόμοιες δυσλειτουργίες των σύγχρονων κοινωνιών, δημοκρατικών και λιγότερο δημοκρατικών. Παρά τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζουμε στον προσδιορισμό της έννοιας, όλοι μας καταλαβαίνουμε ότι τούτη αφορά σε ένα καθοριστικό, για τη λειτουργία της δημοκρατίας, στοιχείο της καθημερινότητας μας. Και όταν οι πολίτες συνδέουν την τύχη των αρχαίων με τη “μίζα”, το “λάδωμα” κ.λπ., αντιλαμβανόμαστε ότι αναφερόμαστε συγχρόνως και σε κάτι εξόχως πολιτικό και κρίσιμο: στην εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας. Υπό αυτή την έννοια η συζήτηση για την τύχη των αρχαίων, αν και εμφανίζεται ως προνομιακό πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ μηχανικών και αρχαιολόγων, αφορά το σύνολο των πολιτών. Οι δύο επαγγελματικοί κλάδοι αναφέρονται ενδεικτικώς διότι ορίζουν στη δημόσια συζήτηση τα δύο άκρα αυτού που θα ονομάζαμε πεδίο ενδιαφερόντων/συμφερόντων.

Και όμως όταν ομιλούν οι πολίτες για “το έγκλημα των αρχαίων” και αναφέρονται σε “συμφέροντα”, υπορρήτως διατυπώνουν την πεποίθησή τους ότι στην υπόθεση καθοριστικό ρόλο παίζει το “χρήμα” ή η “εκδούλευση” ή το “δώρο” ή “το βόλεμα” κ.α. (το φαινόμενο ως πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα περιγράφεται με ένα εξαιρετικώς πλούσιο λεξιλόγιο στις διάφορες εκδοχές της σύγχρονης ελληνικής).

Επί του γενικού: Η διαφθορά θάλλει στη σκιά του φόβου και της τρομοκρατίας, ακόμη και στη δημοκρατία. Στις σύγχρονες κοινωνίες δεν ευρίσκονται πάντοτε όλοι και όλες από την ίδια όχθη ενδιαφερόντων/συμφερόντων και δεν είναι όλες και όλοι “εξαγοράσιμοι”, “διαπραγματεύσιμοι”, “ελαστικοί”. Αλλά ως γνωστόν “ο φόβος φυλάει τα… έρημα”. Όσοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία θα πρέπει να “τρομοκρατηθούν”. Παλιά ιστορία. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ επέστησε, εις μάτην, την προσοχή στην ηγεσία των επαναστατών μπολσεβίκων σε αυτή τη σχέση εξουσίας, τρόμου και διαφθοράς: η τρομοκρατία διαφθείρει. Με αυτόν τον τρόπο ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για την πλήρη αυθαιρεσία στην ανεξέλεγκτη εξουσία, η οποία θρέφεται καθημερινά από το διαρκή φόβο των πολιτών. Η αντίρρηση στην προκειμένη περίπτωση είναι εύλογη: πως είναι δυνατόν να φοβούνται οι πολίτες σε μια δημοκρατία;

Οι δομές και της δημοκρατικής εξουσίας έχουν ρωγμές, αφήνουν περιθώρια ελιγμών και επινοήσεων σε όσους θέλουν να παρακάμψουν τα υποτιθέμενα αυτονόητα, γιατί στην δημοκρατία εν τοις πράγμασι δεν υπάρχουν αυτονόητα, όλα κρίνονται καθημερινώς. Ανάμεσά τους και οι αντοχές των πολιτών απέναντι στο στρεβλό υλικό της εκάστοτε πολιτικής πραγματικότητας. Χωρίς ανθεκτικούς πολίτες δεν υπάρχει δημοκρατία. Ανθεκτικούς στο “χρήμα”, τα “δώρα”, το “φόβο”. Εφόσον κάθε άνθρωπος έχει την τιμή του, καθώς συνηθίζεται να λέγεται, σε κάθε ηθικώς διάτρητο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον, σε ένα διεφθαρμένο καθεστώς, όπως καλή του ώρα το ελληνικό, αξιολογείται αυτός από τους παράγοντες της διαφθοράς αναλόγως με τις αντοχές του έναντι του οικονομικού ή κοινωνικού δελέατος. Αλλά η κάθε εξουσία διαθέτει πάντοτε και την έσχατη εφεδρεία της, τη μονάδα εκτίμησης των αντοχών του πολίτη στο φόβο: εκείνου του πολίτη που βρίσκεται τυχαίως στο δρόμο της. (Το Χόλυγουντ αντλεί από παρόμοιες συμπτωματικές συναντήσεις θαρραλέου πολίτη και διεφθαρμένης πολιτικής και οικονομικής εξουσίας μια ευρύτατη θεματολογία, βλ. π.χ. την ταινία Dark Waters, μία από τις τελευταίες του είδους, της οποίας δυστυχώς η χρονική διάρκεια προβολής της στους ελληνικούς κινηματογράφους έμελλε να είναι συντομότατη, εξαιτίας της βίαιης εισβολής του ιού στην καθημερινή ζωή μας). Στο φόβο της επαγγελματικής περιθωριοποίησης, στο φόβο του κοινωνικού αποκλεισμού, στο φόβο της οικογενειακής καταστροφής, στο φόβο του δημόσιου διασυρμού, στο φόβο.. στο φόβο… Η ελληνική καθημερινότητα έχει άπειρα παραδείγματα από τέτοιες μορφές λανθάνουσας ή και φανερής τρομοκρατίας.

Είναι εσφαλμένη η επικρατούσα αντίληψη ότι η διαφθορά είναι χαρακτηριστικό μόνο των λεγόμενων υπανάπτυκτων χωρών, των καθεστώτων άμεσης ή και έμμεσης κλεπτοκρατίας, όπως το ελληνικό. Η διαφθορά απαντάται και στις “προοδευμένες” και “πολιτισμένες” χώρες της Δύσης και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα τους. Και είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον των σύγχρονων δημοκρατιών. Η πλήρης απονομιμοποίηση των δημοκρατικών πολιτευμάτων, αν ποτέ επέλθει είναι βέβαιο ότι θα επέλθει -μιλώντας μεταφορικώς- από την υπερχείλιση της εσωτερικής σήψης τους, την οποία αποκαλούμε διαφθορά. Για αυτό έχει σημασία να ορθώνει κανείς αναχώματα σε φαινόμενα αυθαιρεσίας και διαστροφής της στοιχειώδους λογικής, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των αρχαίων της οδού Βενιζέλου, όπως συνέβη με την πολιτική αγυρτεία στην Αθήνα, που τιτλοφορήθηκε “μεγάλος περίπατος”. Δεν είναι κρυφό ότι ο χώρος των κατασκευών παγκοσμίως θεωρείται ως ο κατ΄ εξοχήν χώρος των μεγάλων “συναλλαγών”, του “λαδώματος”, των “αυθαιρεσιών”, του “εύκολου κέρδους” και της ανέξοδης δημόσιας προβολής των πολιτικών προσώπων, ανδρών, γυναικών, επιλογής φύλου. Στην σημερινή Θεσσαλονίκη της γενικής παραλυσίας, του συνωστισμού στα αστικά λεωφορεία, της βρομιάς κα της εγκατάλειψης, βλέπει κανείς συνεργεία να “ανακαινίζουν” πυρετωδώς κάποια πάρκα και κάποια πεζοδρόμια, χωρίς προφανή λόγο και αιτία. Την ίδια στιγμή αφήνονται σημεία ολόκληρα της πόλης να καταρρεύσουν… Θα το αποκαλούσα και αυτό διαφθορά, μόνο που εδώ χρειάζεται να εστιάσουμε περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο “πολιτεύονται” διοικητικές υπηρεσίες και “αυτοδιοικητικοί” παράγοντες… [Επ΄ αυτού και επί της πολιτικής της δημοτικής αρχής Θεσσαλονίκης σε άλλη ευκαιρία…]

Η “διαφθορά είναι υψηλή τέχνη”, όπως θέλει και ο προκλητικός τίτλος-θέση του βιβλίου του Horst–Eberhard Richter (“Die hohe Kunst der Korruption– Η υψηλή τέχνη της διαφθοράς”), το οποίο εκδόθηκε το 1990. Η κεντρική θέση του βιβλίου στηρίζεται στη σκέψη του Νικολό Μακιαβέλι και διατυπώνεται με εξαιρετική αιχμηρότητα και σαφήνεια: “Η διαφθορά είναι ένα αναπόφευκτο μέσο εξουσίας του κυρίαρχου κοινωνικού στρώματος…”. Και αυτό το συμπέρασμα του γερμανού θεωρητικού δεν αφήνει περιθώρια για παρανοήσεις και λειάνσεις του επιχειρήματος του: “Χωρίς διαπλοκή του χρήματος, χωρίς αποπλανητική χειραγώγηση των μαζών, δεν διοικείται καμία σύγχρονη κοινωνία”. Η γερμανική πολιτική τάξη προσπάθησε στη συνέχεια να περιορίσει τα φαινόμενα της διαφθοράς στο πλαίσιο της ενιαίας Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, αλλά δεν συνέβη το ίδιο και στο εξωτερικό και τις διεθνείς σχέσεις της χώρας, όπου οι γερμανικές πολυεθνικές εταιρίες αναδεικνύονταν σε θερμοκήπια καλλιέργειας της διαφθοράς. (βλ. στον ελλαδικό χώρο την εταιρία SIEMENS).

Τι επιζητά το κυρίαρχο κοινωνικό στρώμα από το υπέδαφος της Θεσσαλονίκης; Ποιο τμήμα του κυρίαρχου κοινωνικού στρώματος εκφράζεται μέσα από ποιους διαύλους στη μία ή την άλλη θέση, ποια συμφέροντα/ενδιαφέροντα κινητοποιούνται στη μία ή την άλλη περίπτωση; Με ποιόν τρόπο και πως συνδέονται αυτά με την καθημερινή κουλτούρα της διαφθοράς; Και ο συνήγορος του διαβόλου θέτει μια τελευταία μακροπερίοδη ρητορική ερώτηση: η “επίθεση”, υπό τη μορφή κριτικής, αλλά κατ΄ ουσίαν επίθεση υπό τη μορφή έμμεσης απειλής, κατά γνωστής δημοσιογράφου, επειδή περιλαμβάνει στο/στα ρεπορτάζ της και την άποψη των φιλοκυβερνητικών “μπετατζήδων” (ο απαξιωτικός χαρακτηρισμός δικός μου), ανήκει στην κατηγορία της εκφοβιστικής πρακτικής (εδώ από την πλευρά του αδυνάμου) η οποία προλειαίνει μέσω του φόβου το έδαφος για την διαφθορά ή όχι; …