«Σοβαρά Προβλήματα της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα, την τελευταία δεκαετία»

Δοκίμιο, Δαμιανάκη Νικόλαου-Μάριου, Ψυχολόγου

Περίληψη
Στο παρόν δοκίμιο γίνεται απόπειρα να εντοπιστούν τρία σοβαρά προβλήματα της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα, κατά την τελευταία δεκαετία. Στον όρο Δημόσια Υγεία συνοψίζονται όλες οι οργανωμένες, επιστημονικά τεκμηριωμένες, δραστηριότητες του κράτους και της κοινωνίας που σκοπό έχουν την πρόληψη των νοσημάτων, την προστασία της υγείας του πληθυσμού και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του, με σκοπό την αύξηση του προσδόκιμου ορίου επιβίωσης (Μπαρούτης, 2010). Το πρώτο σοβαρό πρόβλημα που αναλύσαμε είναι η οργανωτική
και λειτουργική αποδυνάμωση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, χωρίς πρώτη γραμμή ελέγχου για ασθένειες, ακόμα και μεταδοτικές. Ένα δεύτερο εντοπισμένο πρόβλημα αφορά στην περιορισμένη εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της υγείας του πληθυσμού, με έξαρση των ψυχικών διαταραχών, κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών και αύξηση των αυτοκτονιών. Κι ένα τρίτο πρόβλημα, που εντοπίσαμε, αφορά στην ανισομερή κατανομή των οικονομικών πόρων και των δαπανών για τη Δημόσια Υγεία.

Εισαγωγή
Το 1923, ο Winslow διατύπωσε έναν ορισμό, σύμφωνα με τον οποίο, Δημόσια Υγεία είναι τέχνη και επιστήμη που μπορεί να προλαμβάνει τη νόσο, να βοηθάει στην επιμήκυνση της ζωής, να προάγει τη φυσική υγεία και την αποδοτικότητα του ανθρώπου, μέσα από ένα οργανωμένο πλαίσιο, στο οποίο γίνεται προσπάθεια να εξυγιανθεί το ανθρώπινο περιβάλλον, να ελεγχθούν οι λοιμώδεις νόσοι, να εκπαιδευτούν τα άτομα στην ατομική υγιεινή και να οργανωθούν οι υπηρεσίες του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού σχετικά με τις Υπηρεσίες Υγείας. Έτσι
δύναται να επιτευχθεί η πρώιμη διάγνωση και η προληπτική θεραπεία των διαφόρων νόσων και να αναπτυχθεί μια «κοινωνική μηχανή» που θα εξασφαλίζει στο κάθε άτομο ένα τέτοιο επίπεδο ζωής, που θα είναι ικανό να διατηρήσει την υγεία του (Winslow 1984, 1923 ; Μπαρούτης, 2010). Στη Δημόσια Υγεία συγκαταλέγεται και
η μελέτη και πρακτική αντιμετώπιση των παραγόντων που απειλούν την υγεία του πληθυσμού μιας κοινωνίας ή ενός κράτους. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στο κοινωνικό πλαίσιο της κάθε νόσου, καθώς και στη δυσχερή κατάσταση που δημιουργείται απ’αυτήν.

Τρία σοβαρά προβλήματα της Δημόσιας Υγείας
Μέσα από τους ορισμούς και τις διαδικασίες της Δημόσιας Υγείας ανιχνεύονται και τα προβλήματά της.
Ένα σοβαρό πρόβλημα αποτελεί η οργανωτική και λειτουργική αποδυνάμωση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει πως οι ασθενείς προστρέχουν στα εξωτερικά ιατρεία των εφημερευόντων νοσοκομείων ή σε ιδιώτες ιατρούς. Απουσιάζει η πρώτη γραμμή ελέγχου για ασθένειες και συνταγογράφηση καθώς κι ο κατάλληλος μηχανισμός διασύνδεσης της πρωτοβάθμιας περίθαλψης με τη δευτεροβάθμια ή την τριτοβάθμια (Economou, 2014) με ανεξέλεγκτες παραπομπές στα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα (Oikonomou; Tountas, 2011). Έλλειψη ιατρικού
και νοσηλευτικού προσωπικού, ελλείψεις υλικοτεχνικής υποδομής, χαμηλή αξιοπιστία του συστήματος δημόσια υγείας (Groenewegen; Jurgutis, 2013). Τον Ιούνιο του 2014 σε μέτρηση που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Ένωση για την ικανοποίηση των ασθενών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας, μόνο το 26% των πολιτών θεωρούν ικανοποιητικές τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Οι περισσότεροι θεωρούν αναποτελεσματική την κάλυψη των αναγκών υγείας και την αποδοτική αξιοποίηση των διατιθέμενων πόρων. Σύμφωνα με την έρευνα η Ελλάδα
κατατάσσεται στην 27η θέση μεταξύ των 28 ευρωπαϊκών χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα (Eurobarometer; European Union,2014).

Δεύτερο σοβαρό πρόβλημα αφορά στην περιορισμένη εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της υγείας του πληθυσμού (Souliotis, Lionis, 2005). Η κατάσταση αυτή επισύρει κοινωνικά προβλήματα που εντοπίζονται από τη σκοπιά του Ψυχολόγου και αφορούν στην έξαρση των Ψυχικών Διαταραχών, την επιδημιολογία των ψυχοτρόπων ουσιών στην Ελλάδα και την αύξηση των αυτοκτονιών κατά την τελευταία δεκαετία. Στις ετήσιες εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης των Ψυχοτρόπων Ουσιών και του Εθισμού ή Τοξικομανίας – European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) της τελευταίας δεκαετίας, αποτυπώνεται μια κατάσταση ζοφερή, όσον
αφορά στη χρήση των κυριότερων ψυχοτρόπων ουσιών στην Ελλάδα. Το πρόβλημα κατάχρησης ψυχοτρόπων ουσιών πολλαπλασιάζεται με τέτοιους ρυθμούς, που τα προγράμματα αντιμετώπισης δεν δύνανται να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες, παρατηρείται δυσκολία αντιμετώπισης, με πλημμελείς υποδομές, θεραπευτικές δομές,
φορείς και κατάλληλο προσωπικό, αναποτελεσματικές παρεμβάσεις και θεραπείες, αυξητική πορεία θανάτων, ιδιαίτερα σε μικρές ηλικίες. (Δαμιανάκης, 2020).
Όσον αφορά στις αυτοκτονίες, με την έκρηξη της κρίσης στην Ελλάδα και προς το τέλος του 2011 σημειώθηκε μια πρωτόγνωρη αύξησή τους, της τάξης του 35%. Τα μέτρα λιτότητας, που εφαρμόστηκαν στη συνέχεια, επέτειναν τις απόπειρες αυτοκτονίας, κυρίως στις παραγωγικές ηλικιακές ομάδες (Μάντζαρη, 2016). Τα ποσοστά παρουσίασαν ανοδική πορεία, τάση που κατέστησε την Ελλάδα χώρα επικίνδυνη, από την άποψη «απόπειρας» αυτοκτονίας, σε διεθνές επίπεδο. Η κατάθλιψη σε πρώτο βαθμό και η απόπειρα αυτοκτονίας σε δεύτερο, στοιχεία απότοκα της ψυχοπαθολογίας, είναι το αποτέλεσμα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, μεταξύ «δράστη» και κοινωνικού πλαισίου.
Ως τρίτο πρόβλημα στη Δημόσια Υγεία μπορεί να εντοπιστεί στην ανισομερή κατανομή των οικονομικών πόρων και δαπανών. Αυτοί διανέμονται σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια, συνήθως, μη επιστημονικά, αλλά
πολιτικοοικονομικά, σε επιλεγμένους επιστήμονες, σε οργανισμούς Υγείας και σε προγράμματα,
λειτουργώντας ως κίνητρο για τη συναινετική τους στάση απέναντι στην κυρίαρχη ιδεολογία και το κυρίαρχο επιστημονικό ρεύμα της Υγείας. Το σύστημα Υγείας λειτουργεί κάτω από μία κεντρική γραφειοκρατία, ερήμην της τοπικής κοινωνίας, την οποία υποτίθεται πως υπηρετεί, με συνέπεια να διασπάται η υγεία σε ψυχική και
σωματική, αποκόπτοντας τις τοπικές κοινωνίες και τον προληπτικό τους ρόλο (Ζαφειρίδης, 2015).

Συμπέρασμα
Το ενδιαφέρον εστιάζεται στη βελτίωση της Δημόσιας Υγείας, της ποιότητας της ζωής του πληθυσμού, στην πρόληψη και στη θεραπεία των νόσων ψυχικών και σωματικών. Σοβαρή βελτίωση θα αποτελούσε η οργανωτική και λειτουργική
ενίσχυση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης στην Ελλάδα, με ενίσχυση της λειτουργίας των Τοπικών Μονάδων Υγείας (ΤΟΜΥ), ενίσχυση των θεραπευτικών δομών ψυχικής υγείας, αύξηση των προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της υγείας του πληθυσμού και ορθολογικότερη κατανομή των οικονομικών πόρων, που αφορούν στην Υγεία.

Βιβλιογραφία
Economou C, Kaitelidou D, Kentikelenis A, Sissouras A, Maresso A. The impact of the financial crisis on the health system and health in Greece. Economic crisis, health systems and health in Europe: country experience.2014.
European Commission. Special Eurobarometer 411: Patient Safety and Quality of Care. European Union;2014.
Groenewegen P, Jurgutis A. A future for primary care for the Greek population.
Quality in Primary Care. 2013;21:369-78.
Oikonomou N, Tountas Y. The Greek economic crisis: a primary health-care perspective. The Lancet. 2011.
Souliotis K, Lionis C. Creating an Integrated Health Care System in Greece: A Primary Care Perspective. Journal of Medical Systems. 2005.
Winslow, C. E. A. (Charles Edward Amory), 1984, 1923. “The evolution and significance of the modern public health campaign / C. E. A. Winslow”.
Δαμιανάκης Νικόλαος-Μάριος. «ΨΥΧΟΤΡΟΠΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ:
ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ & ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ. ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ, ΑΠΟ ΤΟ 2009 ΕΩΣ ΤΟ 2019»
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΑΠΘ. 2020
Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (2019), Ευρωπαϊκή έκθεση για τα Ναρκωτικά 2019: Τάσεις και εξελίξεις, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο.
Ζαφειρίδης Φ. (2015), Ομιλία στο αντιρατσιστικό φεστιβάλ Χανίων.
Μάντζαρη Δ. (2016), Κατασκευάζοντας την αυτοκτονία στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης
Μπαρούτης, Σ., (2010), Συστήματα Υγείας και η υγεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Εκδόσεις: Σάκκουλας.